Historia

Katedra Prawa Rzymskiego powstała na mocy Rozporządzenia Ministra Oświaty z 18 stycznia 1946 r., z mocą obowiązującą od 1 listopada 1945 r., jako jedna z szesnastu katedr prawa na ówczesnym Wydziale Prawno-Ekonomicznym. Zgodnie z tradycją uniwersytecką także na nowo powstałym Uniwersytecie Mikołaja Kopernika utworzono Katedrę Prawa Kościelnego na Wydziale Prawno-Ekonomicznym. Kierownictwo Katedry objął ks. prof. dr Michał Wyszyński, który przed wojną był profesorem, a także dziekanem na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Prof. Michał Wyszyński był specjalistą z zakresu prawa rzymskiego, prawa kanonicznego, prawa staropolskiego, logiki i paleografii łacińskiej (m.in. studiował teologię i prawo kanoniczne w Innsbrucku oraz prawo rzymskie i paleografię w Rzymie, a także prawo we Lwowie, zaś uczestnicząc w seminariach prof. Władysława Abrahama przygotował w 1925 r. habilitację z zakresu prawa kanonicznego). Po roku działalności (1948-1949) Katedra została zlikwidowana w związku z wyrugowaniem wszystkich zakładów naukowych z dziedzin teologii i kanonistyki na uniwersytetach państwowych.

W okresie od września 1970 r. do grudnia 1990 r. – w wyniku zmian organizacyjnych – samodzielną do tej pory jednostkę przemianowano na Zakład Prawa Rzymskiego, włączając go do struktury Instytutu Historyczno-Prawnego. Pierwszym kierownikiem Katedry w styczniu 1946 r., a zarazem jej faktycznym organizatorem oraz organizatorem jej biblioteki, został dr Witold Lis-Olszewski (1878-1979), znany przed wojną lwowski adwokat – jurysta, filozof i bibliofil – zatrudniony na stanowisku zastępcy profesora. Kierował Katedrą do 31 grudnia 1947 r., po czym objął stanowisko zastępcy profesora w nowo utworzonej Katedrze Postępowania Cywilnego, nadal prowadził jednak część zajęć z prawa rzymskiego.

Z dniem 1 stycznia 1948 r. prowadzenie Katedry przejął ks. prof. dr. Michał Wyszyński (1890-1972), pierwszy dziekan Wydziału Prawno-Ekonomicznego. Funkcję kierownika Katedry pełnił do 30 listopada 1953 r., po czym związał się z Wydziałem Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego. Publikował prace głównie z zakresu prawa kanonicznego, historii prawa i prawa rzymskiego, w tym zwłaszcza przygotowaną po łacinie rozprawę ?De matrimonio Romano ob metum contracto?. W początkowym okresie funkcjonowania Wydziału w Katedrze zatrudnieni byli także: mgr Eugenia Gumowska (st. asystent 1945-1951) oraz mgr Zygmunt Stankiewicz (asystent 1949-1952).

Po wznowieniu działalności Wydziału w 1958 r. Katedrą kierował (i organizował ją od nowa) wybitny cywilista, specjalista z zakresu prawa ubezpieczeniowego, z romanistycznymi korzeniami prof. dr hab. Witold Warkałło (1909-1983). Katedrą kierował w latach 1958-1962, pracując przy tym równolegle na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Głównymi jego pracami z zakresu prawa rzymskiego są: nieopublikowana rozprawa doktorska przygotowana pod kierunkiem prof. I. Koschembahr Łyskowskiego pt. ?Vis maior i casus fortuitus w klasycznym prawie rzymskim prywatnym? (1939) i tom ?Zobowiązania? zawarty w skrypcie ?Prawo rzymskie?. Później prof. W. Warkałło poświęcił się głównie cywilistyce na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1962-63 obowiązki kuratora Katedry pełnił doc. dr Zbigniew Zdrójkowski.

Po blisko dwóch latach wakatu, z dniem 1 października 1964 r., funkcję kierownika Katedry przejął prof. dr hab. Kazimierz Kolańczyk (1915-1982), łącząc ją z pracą na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Był specjalistą nie tylko z zakresu prawa rzymskiego, ale także z zakresu przedrozbiorowego prawa polskiego. Doktorat uzyskał na podstawie pracy ?Najdawniejsze polskie prawo spadkowe?, a habilitację na podstawie monografii ?Studia nad reliktami wspólnej własności ziemi w najdawniejszej Polsce. Rozporządzanie własnością ziemską do końca XIV w.?. Kierował Katedrą do 31 grudnia 1971 r.

Z początkiem 1972 r. szefowanie Zakładowi przypadło ówczesnemu docentowi (a od 1987 r. profesorowi) Władysławowi Bojarskiemu (1931-2000), związanemu z Katedrą od 1966 r., znakomitemu romaniście i kanoniście, twórcy ?romanistycznej szkoły toruńskiej?. Specjalizował się w prawie rzeczowym (habilitacja: ?Emfiteuza według prawa rzymskiego, książka profesorska: Pożytki naturalne w prawie rzymskim?). Profesor W. Bojarski był promotorem pięciu obronionych prac doktorskich z zakresu prawa rzymskiego i kanonicznego: Andrzeja Sokali (prawo rzymskie – 1989 r.), Wiesława Mossakowskiego (prawo rzymskie – 1990 r.), Zofii Mądraszewskiej (prawo rzymskie – 1990 r.), Wojciecha Dajczaka (prawo rzymskie – 1994 r.) oraz Ewy Gajdy (prawo kanoniczne – 1999 r.), a nadto był pierwszym promotorem obronionej już po jego śmierci pracy Bartosza Rakoczego (prawo kanoniczne – 2001). Kierował on Katedrą do chwili przedwczesnej śmierci w dniu 27 marca 2000 r.

W okresie kierowania zakładem, a następnie katedrą przez prof. K. Kolańczyka i prof. W. Bojarskiego przez jednostkę przewinęli się dr Ryszard Ludwicki (st. asystent 1959-1962, adiunkt 1962-1966) oraz mgr Maria Nazarewicz-Witkowska (asystent 1977-81). W latach 1986-2000 pracownikiem Katedry był także prof. dr hab. Wojciech Dajczak, obecny Kierownik Katedry Prawa Rzymskiego i Historii Prawa Sądowego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Profesorowi W. Bojarskiemu Wydział Prawa i Administracji zawdzięcza także reaktywację Katedry Prawa Kanonicznego. Na fali ogólnego sprzeciwu społecznego, jaki wzrastał w 1981 roku prof. Władysław Bojarski wystąpił z postulatem reaktywacji Katedry Prawa Kanonicznego. Jednak urzeczywistnienie tego zamysłu było możliwe dopiero po zmianie ustrojowej państwa. Z początkiem 1991 r. została utworzona Katedra, a jej kierownikiem został prof. dr hab. Władysław Bojarski. W Katedrze zatrudniona została także ówczesna mgr Ewa Gajda, która po uzyskaniu habilitacji w 2014 roku przeszła na Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego, gdzie pełni obecnie funkcję kierownika Katedry Prawa Rzymskiego, Historii i Doktryn Polityczno-Prawnych. Natomiast na stanowisku adiunkta w Katedrze został zatrudniony dr Wiesław Mossakowski, który w 2000 r. uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych w zakresie prawa rzymskiego. Po śmierci prof. W. Bojarskiego, w okresie od 1 czerwca 2000 r. do 31 grudnia 2001 r., kierownikiem Katedry Prawa Kanonicznego był prof. dr hab. Andrzej Sokala. Od dnia 1 stycznia 2001 r. kierownictwo Katedry Prawa Kanonicznego objął dr hab. Wiesław Mossakowski, który od dnia 1 kwietnia 2004 roku jest profesorem nadzwyczajnym UMK.

                W 2017 roku doszło do połączenia Katedry Prawa Rzymskiego i Katedry Prawa Kanonicznego. W ten sposób powołana została do życia Katedra Prawa Rzymskiego i Kanonicznego.

Obecnym kierownikiem Katedry jest prof. dr hab. Andrzej Sokala, zaś na stanowiskach profesora nadzwyczajnego zatrudniony jest dr hab. Marek Sobczyk, prof. UMK.

Profesor A. Sokala wspólnie z prof. Wiesławem Mossakowskim prowadzą tzw. ?seminarium wyższe? dla doktorantów i habilitantów. Pod kierownictwem A. Sokali prace doktorskie z zakresu prawa rzymskiego obronili Marek Sobczyk (2005), Aldona Jurewicz (2006), zaś Anna Zaborowska obroniła pracę przygotowaną pod kierownictwem W. Mossakowskiego (2006).

Przedmiotem aktualnych badań pracowników Katedry i ich doktorantów są: rzymskie prawo rzeczowe, kontrakty, bezpodstawne wzbogacenie, obecność myśli rzymskiej we współczesnej doktrynie prawa i orzecznictwie, prawo publiczne późnego antyku, rzymskie prawo wyborcze, wpływy filozofii greckiej i rzymskiej na prawo rzymskie, historia nauki prawa rzymskiego.